Zastanawiasz się kim jest i co robi kołodziej (stelmach)? Kołodziej to rzemieślnik, który zajmuje się wyrobem drewnianych wozów, sań i kół. Po wykonaniu koła lub płozy kołodziej przekazuje je do kowala, który wykonuje metalowe okucie.
Kołodziejstwo to zapomniana profesja rzemieślnicza, największy jego rozwój można było zauważyć w XV-XVIII wieku za czasów Piasta kołodzieja, ponieważ wtedy to, najbardziej rozwinął się handel. Kołodzieje utworzyli swój Cech, który ich jednoczył. Zaczęli od dużych miast a następnie mniejszych miasteczek. Ich główną siedzibą był Gdańsk. Niestety koniec XIX wieku a początek XX nastąpił upadek kołodziejstwa ponieważ zaczęto produkować koła oraz częściej do nich.
Zawód kołodzieja był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Kołodziej starał się nauczyć swojej profesji następcy, aby ten mógł kontynuować jego rzemiosło. Najczęściej do wykonania zamówionego produktu używał drewna twardego i trwałego jak akacja, dąb, jesion, brzoza czy wiąz. Każde drzewo musiało być odpowiednio przygotowane do sezonowania oraz według przeznaczenia. Taka selekcja pomogła kołodziejowi na zaplanowanie co z niego zostanie wykonane. Sezonowanie trało do 4 lat, wtedy było suche i nadawało się do ręcznej obróbki.
Podstawowym wyposażeniem warsztatu kołodzieja były:
ławy, na których kołodziej mógł nawiercać koła,
do naprawy kół używał koziołków,
korzystał także z toporów, dłuta, hebli i pił,
nożne imadło, do wstępnej obróbki drewna,
tokarka do wytyczania piast,
stół stolarski,
kozły do cięcia drewna.
Kołodziej zajmował się przede wszystkim produkcją podwozi, czasami zdarzało się że robił cały wóz. Wiadomo, że elementami drewnianymi zajmował się sam kołodziej ale musiał współpracować z kowalem, który zajmował się łączeniem tych części za pomocą metalu. Do wykonania takiego wozu potrzebował również pomocy stolarzy a czasami rolnik sam musiał wykonać drabinę do wozu bo to były wozy drabiniaste. Zazwyczaj rolnicy, gdy było jakieś święto swoje wozy wyściełali wiklinowymi koszykami, do których wkładali poduszki co było ich siedzeniem.
Kołodziej znał się bardzo dobrze na drewnie, potrafił zrobić dyszel, zwrotnice lub kłonice. Wiedział jak je ciąć drzewo aby na słojach produkty nie pękały.
W obecnych czasach nie znajdziemy kołodzieja bo ten zawód znikł ich zastępcami są stolarze, którzy z drewna wykonują bardzo dużo rzeczy jak meblościanki, komody, krzesła, drzwi, stoły oraz wiele innych rzeczy, które klient może zamówić.
